Hiện tượng ăn thịt đồng loại (Cannibalism), tuy ghê rợn, từ lâu đã được xem là một phần rất tự nhiên trong thế giới sinh vật, với hơn 1500 loài [1]. Ở một số loài như nhện, bọ ngựa, bọ cạp, con cái có thói quen ăn thịt bạn tình trước, trong hoặc sau khi giao hợp [2]. Một số loài khác có tập tính ăn những đồng loại nhỏ bé hơn mình, điển hình như ấu trùng chuồn chuồn, tỷ lệ tử vong do hiện tượng này lên đến 95% [3]. Một số loài ác độc hơn, ăn luôn cả con đẻ của mình, như loài mèo hoang chẳng hạn [4]. Bên cạnh đó, các loài như sư tử có khuynh hướng ăn thịt con của những sư tử khác trong quá trình xâm chiếm lãnh thổ, nhằm tiêu diệt nguồn gen của đối phương [5].
Dù xảy ra khá phổ biến trong giới động vật, nhưng ăn thịt đồng loại vẫn luôn được xem là góc khuất của xã hội loài người, đặc biệt về vấn đề khoa học. Trở về những năm 90 của thế kỷ trước, hiện tượng này xuất hiện phổ biến trên khắp thế giới, từ Fiji đến Amazon Basin, từ Congo đến Māori New Zealand. Quần đảo Fiji, nằm ở phía Nam Thái Bình Dương được biết đến như những hòn đảo ăn thịt người nổi tiếng [6][7]. Nguyên nhân chủ yếu của hiện tượng ăn thịt người thời đó có thể được chia thành 3 ý chính:
- Ăn thịt người chết như là một cách để đưa linh hồn của người đã khuất vào cơ thể của con cháu đời sau, và cứ thế bộ tộc sẽ trường tồn [8].
- Ăn thịt kẻ thù như là một cách để ăn mừng chiến thắng, để phô trương sức mạnh, và để đe dọa những bộ lạc khác [9].
- Một số trường hợp ăn thịt người chết trong những điều kiện thiếu thốn thức ăn.
Hình 1: Xương người trong một hang động của bộ tộc ăn thịt người thuộc quần đảo Fiji. Nguồn: [Fiji]
Có vẻ như, việc ăn thịt người thời xưa, nếu không nhằm mục đích khác như phong tục, tập quán, thói quen, thì không có ý nghĩa về mặt dinh dưỡng. Thời đại ngày nay, việc người ăn thịt người đã được hạn chế tới mức tối đa, dựa vào luật pháp. Tuy nhiên, những nghiên cứu khoa học về hiện tượng này vẫn luôn được quan tâm.
|
Hình 2: Năng lượng trung bình của các bộ phận trên cơ thể người. Nguồn: Chỉnh sửa từ [10] |
Trở lại với câu hỏi ở tựa bài, bỏ qua các vấn đề đạo đức, tôn giáo hay các nguyên nhân đã bàn luận ở trên, tập trung duy nhất vào vấn đề khoa học, thì việc ăn thịt người hoàn toàn không có lợi ích gì. James Cole, trong một công bố mới nhất, năm 2017, trên tạp chí Scientific Reports, một nhánh của tạp chí Nature, đã tính toán ra rằng lượng năng lượng trung bình mà một nam giới trưởng thành chứa là khoảng 125.822 calories, chủ yếu tập trung ở mỡ và protein, đủ cung cấp cho 60 người trong một ngày [10]. Tuy nhiên, con số này vẫn quá thấp khi so sánh với năng lượng cung cấp từ những loài vật khác, mà con người có thể săn bắt, như voi (3.600.000 calories), bò (979.200 calories).
Tác giả: Phạm Duy Toàn – Đại học Naresuan, Thái Lan
Tài liệu tham khảo:
1. G. A. Polis, The evolution and dynamics of intraspecific predation. Annual Review of Ecology and Systematics. 12, 225–251. 1981.
2. Min-Li Tsai, Chang-Feng Dai, Cannibalism within mating pairs of the parasitic isopod Ichthyoxenus fushanensis. Journal of Crustacean Biology. 23 (3), 662–668. 2003.
3. David Claessen et al., Population dynamic theory of size-dependent cannibalism. Proceedings of the Royal Society of London Series B-Biological Sciences. 271 (1537), 333–340. 2004.
4. Sarah Hartwell, Cats that kill kittens. Available from: http://messybeast.com/kill_kit.htm. 2002.
5. Hausfater, G. Infanticide: Comparative and evolutionary perspectives. Current Anthropology. 25 (4), 500–502. 1984.
6. Peggy Reeves Sanday, Divine hunger: cannibalism as a cultural system. Available from: https://books.google.co.th/books?id=SYW6EzB9rYkC&pg=PA151&dq=&hl=en&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false.
7. Rubinstein, W. D, Genocide: a history. Pearson Education. 17–18. 2004.
8. Woznicki, Andrew N, Endocannibalism of the Yanomami. The Summit Times. 6, 18–19. 1998.
9. Dow, James W, Cannibalism. Encyclopedia of Latin American History and Culture – Volume 1. New York: Charles Scribner's Sons. 535–537.
10. James Cole, Assessing the calorific significance of episodes of human cannibalism in the Palaeolithic. Scientific Reports. 7, 44707. 2017.
